§ 19
URZĄDZENIA BLOKOWE

1. Urządzenia blokowe są to urządzenia elektromechaniczne albo elektryczne, uzależniające na odległość nastawianie dróg przebiegu pociągów oraz nastawianie sygnałów na semaforach. Uzależnienia wykonane za pomocą urządzeń blokowych noszą nazwę blokady.
2. Rozróżnia się blokadę stacyjną i liniową. Blokada stacyjna służy do zabezpieczenia ruchu pociągów w obrębie stacji lub innego posterunku ruchu. Blokada liniowa służy do zabezpieczenia ruchu pociągów na szlaku, w pewnych; zaś przypadkach również na niektórych tor głównych w obrębie stacji.
3. Blokada stacyjna powinna posiadać:
a) urządzenia do trzymania pod zamknięciem blokowym wszystkich semaforów na stacji lub innym posterunku ruchu które nie są nastawiane z nastawni dysponującej, oraz do uzależnienia ich zwolnienia od dyżurnego ruchu,
b) urządzenia uzależniające nastawianie sygnałów na semaforach od zgody wszystkich nastawni i posterunków, które powinny współdziałać przy nastawianiu przebiegu,
c) urządzenia do wyłączania przebiegów sprzecznych,
d) urządzenia do utwierdzenia przebiegów w nastawniach, w których zwrotnice nastawiane są z odległości.
4. Urządzenia blokady stacyjnej, służące dyżurnemu ruchu do dawania nakazu nastawienia sygnału “Wolna droga” na semaforach, które są nastawiane z nastawni wykonawczej, nazywają się urządzeniami blokowymi sygnałowymi. W tego rodzaju urządzeniach blokowych elektromechanicznych w nastawni dysponującej znajdują się bloki dania nakazu, w urządzeniach blokowych elektrycznych dźwignie lub przyciski dania nakazu. W nastawni wykonawczej znajdują się odpowiednio bloki otrzymania nakazu albo przekaźniki otrzymania nakazu.
5. Urządzenia blokady stacyjnej, które służą do uzależnienia nastawiania sygnału na semaforze od zamknięcia drogi przebiegu w okręgach nastawni dających zgodę, nazywają się urządzeniami blokowymi zgody. Odpowiednio do tego w nastawni dającej zgodę w urządzeniach blokowych elektromechanicznych znajdują się bloki dania zgody, a w urządzeniach blokowych elektrycznych dźwignie lub przyciski dania zgody. W nastawni otrzymującej zgodę znajdują się odpowiednio bloki otrzymania zgody albo przekaźniki otrzymania zgody. Przykład blokady stacyjnej elektromechanicznej na stacjach posiadających zwrotnice nastawiane na miejscu podaje rys. 76.

6. Do wyłączenia przebiegów sprzecznych w blokadzie stacyjnej w nastawniach mechanicznych i ręcznych służą drążki przebiegowe, a w nastawniach elektrycznych odpowiednie dźwignie lub przyciski oraz inne urządzenia zatwierdzone przez Ministerstwo Kolei.
7. W nastawniach, w których zwrotnice nastawia się z odległości, powinny być stosowane urządzenia blokady stacyjnej, służące do utwierdzenia drogi przebiegu. Urządzenia te składają się z urządzeń przebiegowych utwierdzających i zwalniających. Do utwierdzenia przebiegu w nastawniach mechanicznych służą bloki przebiegowe utwierdzające, a w nastawniach elektrycznych elektromagnesy lub przekaźniki przebiegowe utwierdzające. Do zwolnienia przebiegu służą zazwyczaj urządzenia, na które oddziaływa pociąg lub urządzenia obsługiwane ręcznie.
8. W urządzeniach blokady stacyjnej w nastawniach mechanicznych i elektrycznych należy stosować przymus zwrotu nakazu i przymus zwrotu zgody po jednokrotnym ich wykorzystaniu. Przymus ten osiąga się w nastawniach mechanicznych zazwyczaj za pomocą zawórki przeciwwtórnej, elektrycznej zastawki stacyjnej, samoczynnych suwaków blokowych, a w nastawniach elektrycznych za pomocą przekaźników. Przymus zwrotu nakazu i zgody zalecą się urządzać również w nastawniach ręcznych, jeżeli konstrukcja aparatu na to pozwala. Przymus zwrotu zgody nie jest konieczny, gdy danie zgody na nastawienie przebiegu nie jest zarazem zgłoszeniem, że tor jest wolny, W wyjątkowych przypadkach z uwagi na warunki miejscowe można za zezwoleniem Ministerstwa Kolei przymusu zwrotu zgody lub nakazu nie stosować. W istniejących urządzeniach spotyka się blokadę stacyjną bez przymusu zwrotu nakazu i przymusu zwrotu zgody. Przykłady blok stacyjnej na stacjach ze zwrotnicami nastawianymi z odległości podają rys. 77, 78 i. 79.

9. W nastawniach, w których warunki ruchowe wymagają szybkiego porozumienia się w sprawach obsługi urządzeń blokowych, należy do tego celu stosować odpowiednie urządzenia słuchowe i wzrokowe, jak dzwonki blokowe, lampki, światła itp..

10. Blokadę stacyjną, stosuje się na wszystkich stacjach linii pierwszorzędnych i drugorzędnych oraz na stacjach linii drugorzędnych posiadających semafory wyjazdowe
11. Na stacjach linii drugorzędnych nie posiadających semaforów wyjazdowych można stosować blokadę stacyjną elektromechaniczną niepełną. W urządzeniach tej blokady stosuje się na wyjazd, zamiast bloków sygnałowych, bloki zgody, przy czym bloki otrzymania zgody na wyjazd mogą nie posiadać przymusu zwrotu zgody. 
12. Zależnie od sposobu działania rozróżnia się blokadę liniową elektromechaniczną, zwaną w skróceniu blokadą liniową, oraz blokadą liniową samoczynną, zwaną w skróceniu blokadą samoczynną. Blokada liniowa działa za pomocą urządzeń blokowych elektromechanicznych, obsługiwanych przez posterunki następcze, a blokada samoczynna za pomocą urządzeń blokowych elektrycznych pod wpływem działania pociągów.
13. Rozróżnia się blokadę liniową dwutorową i blokadę liniową jednotorową, zależnie od tego, czy ruch pociągów na poszczególnych torach szlaku odbywa się z reguły tylko w jednym kierunku, czy też w obu.
14. Szlak pomiędzy posterunkami zapowiadawczymi nie podzielony posterunkami odstępowymi stanowi jeden odstęp blokowy. Na liniach dwutorowych dla zwiększenia przelotności urządza się na szlaku posterunki odstępowe zaopatrzone w semafory odstępowe. Posterunki odstępowe dzielą szlak na odstępy blokowe. Na liniach jednotorowych posterunki odstępowe można stosować tylko w przypadkach wyjątkowych. Urządzenie posterunku odstępowego na linii jednotorowej wymaga w każdym oddzielnym przypadku zezwolenia Ministerstwa Kolei.
15. Blokada liniowa dwutorowa zabezpiecza pociąg przed najechaniem przez następny pociąg. W tym celu na początku odstępu blokowego zajętego przez pociąg semafor odstępowy lub wyjazdowy jest trzymany pod zamknięciem blokowym w położeniu wskazującym sygnał “Stój” tak długo, aż pociąg nie opuści tego odstępu i nie zostanie osłonięty sygnałem “Stój” na semaforze wjazdowym lub odstępowym znajdującym się na końcu odstępu. Urządzenia blokady liniowej dwutorowej posiadają bloki początkowe i bloki końcowe. Przykład blokady liniowej dwutorowej z posterunkiem blokowym podaje rys. 80.

16. Blokada liniowa jednotorowa nie tylko zabezpiecza pociąg od najechania, jak blokada liniowa dwutorowa, lecz oprócz tego zabezpiecza przeciw wyprawieniu z sąsiedniego posterunku zapowiadawczego pociągu przeciwnego kierunku na zajęty szlak, leżący pomiędzy tymi posterunkami. Stosowane są 2 rodzaje blokady liniowej jednotorowej, a mianowicie:
a) blokada liniowa jednotorowa 4-okienkowa,
b) blokada liniowa jednotorowa 3-okienkowa.
17. Blokada liniowa jednotorowa 4-okienkowa zabezpiecza pociąg przed zderzeniem się z pociągiem przeciwnego kierunku w ten sposób, że w położeniu zasadniczym trzymane są wzajemnie pod zamknięciem blokowym semafory wyjazdowe na obu posterunkach zapowiadawczych, położonych na końcach szlaku. Przed każdorazowym wyprawieniem pociągu konieczne jest otrzymanie pozwolenia od tego posterunku zapowiadawczego, do którego wyprawia się pociąg. Urządzenia tej blokady posiadają oprócz bloku początkowego i końcowego blok otrzymania pozwolenia i blok dania pozwolenia. Przykład blokady liniowej jednotorowej 4-okienkowej podaje rys. 81.
18. Blokada liniowa jednotorowa 3-okienkowa zabezpiecza pociąg przed zderzeniem się z pociągiem przeciwnego kierunku w ten sposób, że jeden z posterunków zapowiadawczych położonych na końcach szlaku trzyma pod zamknięciem blokowym semafory wyjazdowe sąsiedniego posterunku zapowiadawczego, mając własne semafory wyjazdowe na ten szlak wolne. Ruch pociągów w kierunku od posterunku zapowiadawczego posiadającego wolne semafory wyjazdowe odbywa się tak, jak przy blokadzie liniowej dwutorowej. Natomiast przed wyprawieniem pociągu przeciwnego kierunku konieczne jest otrzymanie pozwolenia od posterunku zapowiadawczego posiadającego wolne semafory wyjazdowe. Posterunek ten zamyka wówczas swoje semafory wyjazdowe na powyższy szlak, a zwalnia semafory wyjazdowe na sąsiednim posterunku zapowiadawczym. Urządzenia te, blokady posiadają oprócz bloku początkowego i końcowego jeszcze blok pozwolenia. Przykład blokady liniowej jednotorowej 3-okienkowej podaje rys. 82.

19. W urządzeniach istniejących spotyka się jeszcze blokadę liniową jednotorową 5-okienkową, która różni się od blokady liniowej jednotorowej 4-okienkowej tym, że do uniemożliwienia zwrotu otrzymanego pozwolenia po nastawieniu sygnału “Wolna droga” na semaforze służy zamiast zawórki początkowej z kontaktem specjalny blok, zwany przerywaczem.
20. W urządzeniach blokady liniowej jednotorowej powinien być umożliwiony zwrot otrzymanego pozwolenia, jeżeli przedtem semafor wyjazdowy nie został nastawiony na sygnał “Wolna droga”, natomiast powinno być uniemożliwione jednoczesne danie pozwolenia przez oba sąsiednie posterunki zapowiadawcze. Jeżeli pozwolenie sąsiedniemu posterunkowi zapowiadawczemu na wyprawienie pociągu daje nastawnia wykonawcza, to możność dania tego pozwolenia powinna być uzależniona blokowo od dyżurnego ruchu, co osiąga się zazwyczaj za pomocą elektrycznej zastawki stacyjnej i zwalniacza kluczowego zastawki.
21. W urządzeniach blokady liniowej znajdują się zazwyczaj zawórki uzależniające dawanie sygnałów na semaforach od stanu bloków, przy czym współdziałająca z blokiem początkowym i dźwigniami semaforów wyjazdowych na dany szlak zawórka początkowa po jednokrotnym daniu sygnału na jednym z semaforów wyjazdowych powinna zamykać samoczynnie wszystkie dźwignie semaforów wyjazdowych na ten szlak w położeniu “Stój” do czasu zwolnienia tego zamknięcia przez sąsiedni posterunek następczy. Taka sama zawórka początkowa współdziałająca z blokiem początkowym i dźwignią semafora odstępowego znajduje się również w urządzeniu blokady liniowej dwutorowej na posterunku odstępowym posiadającym oddzielną obsługę każdego bloku liniowego. Prócz tego nad każdym blokiem końcowym znajduje się elektryczna zastawka liniowa, uniemożliwiająca zwolnienie zajętego odstępu dopóty, dopóki pociąg nie minął semafora wjazdowego lub odstępowego i nie nastąpiło samoczynne zwolnienie jej przez pociąg, przy czym zwolnienie tej zastawki przez pociąg może nastąpić po nastawieniu semafora na sygnał “Wolna droga” lub uruchomieniu włącznika zastawki elektrycznej.
22. W urządzeniach istniejących spotyka się blokadę liniową dwutorową z elektryczną zastawką liniową bez włącznika zastawki, jak również z dodatkowym blokiem sygnałowym uzupełniającym na nastawni wykonawczej w przypadku, gdy bloki otrzymania nakazu dla wyjazdu nie posiadają przymusu zwrotu nakazu. Ponadto posterunki odstępowe na liniach dwutorowych urządzone są z jednoczesną obsługą obu bloków liniowych jednego kierunku, przyj czym zawórka początkowa nie posiada samoczynnego zamknięcia dźwigni sygnałowej po jednokrotnym daniu sygnału “Wolna droga”.
23. Semafory wyjazdowe odnoszące się do torów, po których mogą przejeżdżać pociągi bez zatrzymania na szlak posiadający blokadę liniową, jak również semafory wyjazdowe grupowe na taki szlak powinny posiadać elektryczne sprzęgło ramienia semafora, w przypadku zaś zastosowania semaforów świetlnych kontakty w obwodach świateł sygnałowych, służące do samoczynnego osłonięcia pociągu sygnałem “Stój”.
24. Semafory wjazdowe i odstępowe na liniach z blokadą liniową powinny posiadać do kontroli położenia sygnału “Stój” kontakty ramienia semafora lub w przypadku zastosowania semaforów świetlnych przekaźniki kontrolne światła czerwonego, a w nastawniach powinny być urządzone powtarzacze sygnałowe tych semaforów. Powtarzacze sygnałowe semaforów ramiennych lub przekaźniki kontrolne światła czerwonego semaforów świetlnych służą ponadto do umożliwienia blokowania bloku końcowego i zwolnienia przez to zajętego odstępu.
25. W nastawni dysponującej powinny być urządzone powtarzacze bloków początkowych i końcowych, znajdujących się w nastawniach wykonawczych. Przy bardzo krótkich odstępach i dużym natężeniu ruchu pociągów pożądane jest w miarę potrzeby urządzanie w nastawniach dysponujących powtarzaczy sygnałowych semaforów wyjazdowych lub odstępowych sąsiednich posterunków następczych.
26. Bloki liniowe powinny być grupowane oddzielnie dla każdego odstępu i oddzielone odpowiednio od bloków blokady stacyjnej.
27. Jeżeli posterunek odgałęźny urządzony jest na rozgałęzieniu linii kolejowych, z których jedna posiada blokadę liniową, to należy urządzić blokadę liniową dla wszystkich rozgałęziających się na tym posterunku szlaków przynajmniej do sąsiednich posterunków zapowiadawczych. Przykłady blokady liniowej na posterunkach odgałęźnych podają rys. 83 i 84.

28. Blokadę liniową elektromechaniczną stosuje siana liniach pierwszorzędnych.
oraz na tych liniach drugorzędnych, po których kursują pociągi z szybkością powyżej 60 km/h
29. Zastosowanie blokady samoczynnej wymaga zatwierdzenia Ministerstwa Kolei.
30. Przewody do bloków liniowych mogą być prowadzone jako przewody napowietrzne. Na liniach kolejowych z trakcją elektryczną należy przewody do bloków liniowych prowadzić w kablu.
31. Przewody do urządzeń blokady stacyjnej, jako też wszystkie przewody do urządzeń zewnętrznych, jak do odcinków izolowanych, kontaktów urządzeń zewnętrznych, sygnałów świetlnych, napędów elektrycznych itp. powinny być prowadzone w kablu. W wyjątkowych przypadkach mogą być prowadzone, za zezwoleniem Ministerstwa Kolei, przewody do wymienionych urządzeń jako przewody napowietrzne.
32. Do urządzeń blokowych w blokadzie elektromechanicznej obsługiwanych prądem stałym stosuje się w zasadzie napięcie 12 V, a w przypadkach wyjątkowych napięcie stosowane w istniejących urządzeniach. Zastosowanie innego napięcia wymaga zatwierdzenia Ministerstwa Kolei.
33. Połączenia blokowe powinny być wykonane według typowych schematów zatwierdzonych przez Ministerstwo Kolei.
34. Wprowadzanie zmian do istniejących typów urządzeń blokady stacyjnej i liniowej wymaga zezwolenia Ministerstwa Kolei.

Przepisy projektowania urządzeń bezpieczeństwa ruchu kolejowego – SPIS TREŚCI