§ 17. Pracownik obowiązany jest Rzeczypospolitej Polskiej wiernie służyć, przestrzegać ściśle wszelkich ustaw i przepisów państwowych, jako też wszelkich przepisów kolejowych, regulaminów służbowych i instrukcyj, wykonywać czynności połączone z jego stanowiskiem gorliwie, według swej najlepszej wiedzy i woli, strzec interesów P. K. P. i zapobiegać wszystkiemu, co tym interesom szkodę przynieść może, dbać o mienie, stanowiące własność państwowa i P. K. P. lub im przez osoby trzecie powierzone, jak również znalezione na terenie kolejowym. Pracownik winien zaniechać wszystkiego, co mogłoby zakłócić należyty bieg pracy na kolejach lub normalny tok urzędowania. Zachowanie się pracownika w służbie i poza służba winno odpowiadać zasadom uczciwości i przyzwoitości.
§ 18. Pracownik obowiązany jest do wykonywania poleceń służbowych zwierzchnika (ów). Zwierzchnikiem jest ten, kogo wedle przepisów organizacyjnych i służbowych lub z mocy osobnego zarządzenia powołano do kierownictwa względnie wykiwania poleceń służbowych. Przez wyrażenie “władza przełożona”, używane w niniejszem rozporządzeniu, rozumieć należy urzędy (organa) P. K. P., podlegające bezpośrednio Ministrowi komunikacji, zaś w stosunku do kierowników tych urzędów – Ministra Komunikacji.
Przez wyrażenie “władza służbowa” rozumieć należy wszystkie urzędy P. K. P. w stosunku do zatrudnionych w nich pracowników. Dla kierowników urzędów władzą służbową jest urząd bezpośrednio wyższy.
§ 19. Sprawy służbowe pracowników rozstrzyga się w porządku służbowym. Z prośbami, przedstawieniami i skargami podwładny winien zwracać się ustnie lub pisemnie do bezpośredniego zwierzchnika, który je rozważy i załatwi, lub gdy załatwienie przekracza jego zakres działania, przekaże bezzwłocznie władzy właściwej. Prośby, załatwiane w myśl postanowień niniejszego rozporządzenia i innych przepisów przez władze wyższe, oraz odwołania (§ 16) wnosi się zawsze w drodze piśmiennej.
Skargi przeciw zwierzchnikowi podwładny może wnosić wprost do władzy, której ten zwierzchnik bezpośrednio podlega. Władze wyższe zawiadamiają pracowników o swych decyzjach na piśmie za pośrednictwem władz służbowych.
§ 20. Zwierzchnik czuwa nad należytem wykonywaniem czynności służbowych i odpowiedniem zachowaniem się podwładnych na służbie. W związku z tem zwierzchnik jest obowiązany wskazywać podwładnym czynności, które ci mają wykonywać, zaopatrywać ich w instrukcje, potrzebne do wykonywania służby, zawiadamiać o dotyczących ich przepisach i zarządzeniach służbowych, dawać potrzebne wskazówki i wyjaśnienia.
Względem podwładnych winien zwierzchnik postępować bezstronnie i uprzejmie, jednak z należytą stanowczością. Pozatem winien zwierzchnik zaznajamiać swych zastępców względnie starszych podwładnych z ogólnym biegiem spraw służbowych i dbać o właściwy podział pracy.
Obowiązkiem zwierzchnika jest wydawanie rzetelnej opinji o swoich podwładnych.
W razie naruszenia obowiązków służbowych przez podwładnego, zwierzchnik obowiązany jest zbadać dokładnie i bezstronnie sprawę, i zastosować względnie spowodować zastosowanie przepisów zawartych w części V niniejszego rozporządzenia.
§ 21. Zwierzchnikowi nie wolno wdawać się z podwładnymi w interesy pieniężne, ani też domagać się lub przyjmować od nich, bądź dla siebie, bądź dla swej rodziny (domowników), podarunków, lub innych świadczeń i korzyści, zaofiarowanych w jakiejkolwiek bądź formie.
Zwierzchnikowi nie wolno nawet za wynagrodzeniem, używać podwładnego do posług prywatnych, zarówno w czasie wykonywania przezeń służby, jak i w czasie wolnym od służby. Wyjątki od tego są dopuszczalne jedynie za piśmiennem zezwoleniem władzy przełożonej i odpowiedniem wynagrodzeniem podwładnego.
Zwierzchnikowi nie wolno wywierać na podwładnym wpływu dla celów nie mających nic wspólnego ze służbą kolejową.
§ 22. Wobec zwierzchnika (ów) i innych pracowników starszych stanowiskiem, pracownik winien zachowywać się z należytym szacunkiem i odpowiednio do w dyscypliny służbowej. W stosunkach wzajemnych pracownicy obowiązani są zachowywać się uprzejmie i popierać przy spełnianiu zadań służbowych.
§ 23. Pracownik obowiązany jest wykonywać wszystkie czynności połączone z jego stanowiskiem i wypełniać w tym zakresie wszystkie zlecenia służbowe, otrzymane od bezpośredniego i wyższych zwierzchników, jeśli te nie sprzeciwiają się wyraźnie obowiązującym przepisom ustawowym lub nie zagrażają jawnie bezpieczeństwu ruchu. Jeśli odmowa wykonania polecenia służbowego z powyższych powodów nie okaże się uzasadniona, pociągnie się pracownika do odpowiedzialności służbowej.
O otrzymaniu zlecenia wprost od wyższego zwierzchnika winien pracownik zawiadomić bezpośredniego zwierzchnika.
§ 24. Na zlecenie zwierzchnika, wydane w razie koniecznej potrzeby, uzasadnionej ważnemi względami służbowymi, pracownik obowiązany jest załatwiać również i takie czynności służbowe, które nie odpowiadają wprawdzie obowiązkom przywiązanym do zajmowanego przezeń stanowiska, jednakże mieszczą się w jego kwalifikacjach służbowych lub zawodowych.
§ 26. W nagłych wypadkach, zagrażających bezpieczeństwu ruchu, ciąży na każdym pracowniku obowiązek samorzutnego objęcia opuszczonego przez innego pracownika posterunku w znanej mu gałęzi służby. Poza tem każdy pracownik ma obowiązek współdziałania przy zapobieganiu wszystkiemu, co grozi niebezpieczeństwem dla ruchu, zagraża życiu ludzkiemu, mieniu Państwa lub P. K. P., względnie mieniu osób P. K. P. powierzonemu. Jeśli to tylko leży w jego mocy, winien przedsięwziąć niezwłocznie wszystkie dostępne środki dla uchylenia niebezpieczeństwa i udzielenia pomocy oraz zawiadomić właściwe organa P. K. P.
§ 26. O wszelkich zauważonych nadużyciach służbowych innych pracowników P. K. P., bez względu na najmowane przez nich stanowiska, pracownik obowiązany jest donieść bezpośredniemu zwierzchnikowi, względnie władzy wyższej wtedy gdy nadużyć tych dopuść i się jego bezpośredni zwierzchnik.
§ 27. W stosunku do publiczności, a w szczególności do osób korzystających z usług kolei, pracownik winien postępować bezstronnie i bezinteresownie oraz zachowywać się uprzejmie, lecz stanowczo, nie dopuszczając do naruszenia istniejących przepisów, zaś w razie ich przekroczenia zastosować bezwarunkowo przewidziane dla danego zajścia sposoby postępowania celem pociągnięcia winnych do odpowiedzialności. Za spełnianie czynności służbowych lub w związku ich pełnieniem wzbronione jest przyjmowanie lub domaganie się podarunków, wynagrodzenia pieniężnego oraz innych korzyści materialnych lub osobistych, zaofiarowanych w jakiejkolwiek formie bądź bezpośrednio, bądź pośrednio pracownikowi lub jego rodzinie (domownikom).
§ 28. Pracownik obowiązany jest zachowywać w tajemnicy sprawy służbowe bez względu na to w jaki sposób powziął o nich wiadomość, jeśli władze sprawy takie wyraźnie uznały lub oznaczyły jako tajne, oraz gdy utrzymania ich w tajemnicy wymaga dobro publiczne względy służbowe albo interes osób korzystających z usług kolei. Pracownik powinien rachować tajemnicę te także wobec innych pracowników, z wyjątkiem takich, którym jest obowiązany donosić o tych sprawach służbowo.
Władza przełożona może w poszczególnych przypadkach zwalniać pracowników od obowiązku dochowania tajemnicy służbowej. Zwolnienie następuje w formie piśmiennej.
Pracownikowi nie wolno informować osób niepowołanych nawet o takich sprawach służbowych, które nie mają charakteru spraw tajnych.
Bez zezwolenia władzy przełożonej nie wolno pracownikowi w żadnej formie wytaczać w prasie spraw dotyczący jego stosunku służbowego, jak również działalności P. K. P.
§ 29. Pracownik obowiązany jest przestrzegać ustalonych godzin pracy. W wyjątkowych przypadkach, jeśli wymagają tego względy służbowe, pracownik obowiązany jest na polecenie zwierzchnika pełnić służbę także poza ustalonemi godzinami pracy.
§ 30. Opuszczenie przez pracownika posterunku służbowego lub wydalenie się z lokalu służbowego podczas godzin pracy może nastąpić jedynie za zezwoleniem zwierzchnika.
Samowolne opuszczenie bądź uchylenie się od służby pociąga za sobą odpowiedzialność służbową oraz wstrzymanie wypłaty względnie potrącenie pobranego już uposażenia za czas nieusprawiedliwionej nieobecności. Jeśli samowolna, nieobecność pracownika na służbie trwa dłużej niż 7 dni, władza, która go mianowała (zaliczyła), może rozwiązać z nim stosunek służbowy bez wdrażania postępowania dyscyplinarnego. Takie rozwiązanie stosunku służbowego powoduje utratę wszelkich praw z tego stosunku wynikających.
§ 31. Pracownik obowiązany jest mieszkać w miejscowości, w której pełni służbę, wskazać władzy służbowej dokładny swój adres i donosić o każdej jego zmianie.
Władza służbowa może na prośbę pracownika zezwolić na obranie innego miejsca zamieszkania, pod tym jednak warunkiem, że pracownik będzie mógł punktualnie i bez przeszkód czynić zadość wszystkim obowiązkom służbowym. Władza służbowa może w razie koniecznej potrzeby uzależnić od swego zezwolenia wydalanie się z miejsca zamieszkania pracowników pewnych kalegoryj, nawet poza godzinami pracy. W nadzwyczajnych i niecierpiących zwłoki okolicznościach ograniczenie takie może zarządzić czasowo także bezpośredni zwierzchnik pracownika. Pracownik służby wykonawczej, związanej z ruchem pociągów, winien przed każdorazowem opuszczeniem miejsca stałego zamieszkania uwiadomić o tem bezpośredniego zwierzchnika, z równoczesnem podaniem miejscowości chwilowego pobytu i adresu.
§ 32. Stawienie się na służbę w stanie nietrzeźwym lub pełnienie jej w tym stanie pociąga za sobą, prócz odpowiedzialności służbowej, usunięcie pracownika od pełnienia służby, względnie niedopuszczenie go do służby, ze skutkiem przewidzianym w § 30 ust. 2. Stwierdzenie sianu nietrzeźwości pracownika następuje w formie protokółu, spisanego w obecności lekarza kolejowego lub dwóch świadków.
§ 33. O chorobie, stanowiącej przeszkodę w pełnieniu służby, winien pracownik zawiadomić natychmiast władzę służbową za pośrednictwem bezpośredniego zwierzchnika. Pracownikowi, niopełniącemu służby z powodu choroby, stwierdzonej przez lekarza kolejowego, władza służbowa może zezwolić na pobyt poza stałem miejscem zamieszkania na czas oznaczony przez lekarza kolejowego. Pracownik jest obowiązany wówczas podać dokładny swój adres.
§ 34. Pracownik obowiązany jest na każde zlecenie władzy poddawać się badaniu lekarza kolejowego lub Kolejowej Komisji Lekarskiej.
§ 35. Władza właściwa może przenieść pracownika w tej samej lub do innej miejscowości:
1) z urzędu, w razie służbowej potrzeby,
2) w drodze konkursu,
3) na prośbę pracownika.
Przeniesienie z urzędu może nastąpić na takie samo równorzędne lub inne stanowisko, odpowiadające jednak kwalifikacjom służbowym lub zawodowym pracownika, z zachowaniem posiadanej grupy uposażenia lub wynagrodzenia. Pracownik, przeniesiony na własną prośbę na stanowisko niższe, otrzymuje grupę uposażenia lub wynagrodzenie przywiązane do tego niższego stanowiska.
W celu umożliwienia przeniesionemu pracownikowi dokonania przeprowadzki do nowej miejscowości zwalnia go dotychczasowa władza służbowa na czas konieczny od pełnienia służby.
§ 36. Minister Komunikacji wydaje przepisy w zakresie umundurowania pracowników, a w szczególności określa, które kategorje pracowników obowiązane są do noszenia pełnego lub częściowego munduru.
§ 37. Pracownika można pociągnąć do odpowiedzialności materjalnej za szkodę, wynikłą z jego winy dla P. K. P. z powodu jego czynności służbowych, co nie wyklucza odpowiedzialności porządkowej i dyscyplinarnej.
Jeśli winę za szkodę, wynikłą dla P. K. P., ponosi kilku pracowników, a wysokość szkody, wyrządzonej przez każdego z nich nie da się określić, wówczas wszyscy odpowiadają solidarnie. Orzeczenie o obowiązku zwrotu szkody i jej wysokości w postępowaniu administracyjnem wydaje władza przełożona po przeprowadzeniu dochodzenia.
W dochodzeniach należy przesłuchać pracownika, obadać świadków, a w razie potrzeby biegłych, bez odbierania od nich przysięgi, oraz sprawdzić inne dowody, w szczególności zaś dowody z ksiąg, akt i dokumentów. Pracownik ma prawo zadawać pytania świadkom i biegłym, uczestniczyć w sprawdzaniu innych dowodów oraz przeglądać i sporządzać odpisy z akt dochodzenia.
Orzeczenie winno być uzasadnione i ma zawierać pouczenie o odwołaniu.
Od orzeczenia może pracownik wnieść odwołanie (§ 16) do Ministra Komunikacji, za pośrednictwem władzy przełożonej (orzekającej), w terminie czternastodniowym od dnia następującego po dniu doręczenia orzeczenia. Orzeczenie Ministra Komunikacji jest ostateczne w postępowaniu administracyjnym. Postanowienia niniejszego paragrafu nie maja zastosowania w przypadkach dochodzenia od pracownika niedoborów, ujawnionych przy rewizji dowodów przewozowych, sprawozdań rachunkowych i kasowych oraz przy rewizji kas. W tych przypadkach, jak również w przypadkach dochodzenia od pracownika należności P. K. P. za przejazdy bezbiletowe, za biletami nieważnemi lub niewłaściwemi, maja zastosowanie postanowienia specjalne, zawarte w odnośnych przepisach i instrukcjach służbowych.
§ 38. Pracownik, którego ostatecznem orzeczeniem administracyjnem zobowiązano do zwrotu szkody, może w terminie miesięcznym po doręczeniu tego orzeczenia wystąpić na drodze sadowej przeciw P. K. P. z powództwem o ustalenie, że roszczenie P. K. P. nie istnieje w ogóle lub w stosunku do niego w całości lub w części. W sporze tym obowiązek udowodnienia istnienia winy i szkody ciąży na P. K. P.
Dla tego rodzaju powództw, wnoszonych przez pracowników na terenie Wolnego Miasta Gdańska, posiadających obywatelstwo polskie, właściwe są sady rzeczowo-właściwe w Toruniu. Powództwo sadowe nie wstrzymuje wykonania orzeczenia administracyjnego.
§ 39. Pracownik, obrażony podczas pełnienia służby lub w związku z jej pełnieniem, obowiązany jest zawiadomić o tem władzę przełożona. Jeżeli obraza pracownika w przypadku, o którym mowa w ustępie 1, ma charakter przestępstwa ściganego z urzędu, władza przełożona pracownika czyni dochodzenie karne. Jeżeli obrazy dopuścił się funkcjonariusz państwowy, samorządowy lub osoba wojskowa, władza przełożona pracownika czyni ponadto doniesienie do właściwej władzy obrażającego. Władza przełożona może nakazać pracownikowi wytoczenie skargi o obrazę czci. W razie zasadzenia winnego w tym wypadku i nieściągalności kosztów sadowych P. K. P. zwracają skarżącemu rzeczywiste koszty procesu we wszystkich instancjach.
Skargi sadowo-karnej. wytoczonej na podstawie zezwolenia lub nakazu władzy, nic wolno pracownikowi wycofać lub umorzyć bez jej zezwolenia. Niezastosowanie się pracownika do przepisów, zawartych w poprzednich ustępach, pociąga za sobą odpowiedzialność służbowa.
§ 40. Pracownikowi nic wolno przyjmować takich ubocznych posad, ani też oddawać się takim zajęciom, których wykonywanie stałoby w sprzeczności z jego obowiązkami służbowemi, względnie z jego stanowiskiem, przeszkadzałoby mu w należytem wykonywaniu czynności służbowych lub mogłoby wywołać uzasadnione podejrzenie o stronniczość. Pracownik jest obowiązany donosić w drodze służbowej władzy przełożonej o każdem zajęciu ubocznem, przynoszącem mu jakiekolwiek korzyści materjalne i zaniechać takich zajęć, których pełnienie uzna władza przełożona za niewskazane w myśl postanowień ust. 1. Zgłoszeniu nie podlegają: zarządzanie nieruchomością własną, lub cudzą na podstawie ustawy, tudzież praca naukowa, literacka oraz artystyczna w ścisłem znaczeniu. W następujących przypadkach winien pracownik uzyskać uprzednie zezwolenie władzy przełożonej:
a) w razie zamiaru wstąpienia do grona założycieli lub też do zarządu i rad nadzorczych spółek na zysk obliczonych;
b) w razie zamiaru założenia lub nabycia przedsiębiorstwa przemysłowego lub handlowego.
Pracownikowi nie wolno ani bezpośrednio, ani za pośrednictwem osób trzecich:
1) ubiegać się o koncesje na budowę kolei lub na prowadzenie przedsiębiorstwa kolejowego;
2) podejmować się robót budowlanych lub dostaw dla P. K. P., jak również być właścicielem lub zarządcą jakiegokolwiek przedsiębiorstwa na kolejach;
3) oddawać się zajęciom w biurach przewozowo-reklamacyjnych;
Niedozwolone jest publiczne pełnienie zajęć ubocznych z odznakami służbowemu
§ 41. Bez zezwolenia władzy przełożonej nie wolno pracownikowi występować w charakterze biegłego w sprawach z dziedziny kolejnictwa lub w których zainteresowane jest przedsiębiorstwo “P. K. P.” Postanowienie to nie odnosi się do przypadku, gdy albo władze państwowe lub samorządowe zażądaj opinji pracownika jako biegłego. Pracownik obowiązany jest bezzwłocznie zawiadomić swa władzę przełożona o każdorazowem wezwaniu go jako biegłego do złożenia opinji w sprawach, w których zainteresowane jest przedsiębiorstwo “P. K. P.”.

Pragmatyka Kolejowa – Spis Rzeczy