UWAGA!
Sieć
Trakcyjna.
BHP- podstawowe wiadomości
WSTĘPNa zelektryfikowanych liniach PKP przewody sieci trakcyjnej, zawieszone nad torami, znajdują się pod wysokim napięciem. Dotykanie lub nadmierne zbliżenie się do tych przewodów, jak również do wysięgników, na których są zawieszone, jest niebezpieczne. Grozi to porażeniem i poparzeniem prądem elektrycznym, co może być przyczyną śmierci lub trwałego kalectwa.
W pewnych szczególnych okolicznościach pod napięciem mogą znaleźć się także konstrukcje wsporcze, na których zawieszone są przewody sieci trakcyjnej oraz semafory, tarcze ostrzegawcze, szafy przytorowe i inne konstrukcje metalowe (zlokalizowane w pobliżu torów zelektryfikowanych), na które mogą opaść zerwane przewody. Dlatego też w czasie pracy i przebywania na torach zelektryfikowanych bezwzględnie należy zachować szczególną ostrożność.
OGÓLNE WIADOMOŚCI O URZĄDZENIACH SIECI l ZASILANIA
Energia elektryczna dla kolejowej trakcji pobierana jest z elektrowni, pracujących dla szerokiego ogółu użytkowników. Rodzaj prądu i jego częstotliwość są zwykle nieodpowiednie do bezpośredniego zasilania silników, napędzających elektryczne pojazdy trakcyjne. Dlatego też, niezależnie od urządzeń służących do przesyłania energii elektrycznej z elektrowni do pojazdów, muszą istnieć również urządzenia do przekształcania prądu w taką postać, która potrzebna jest dla danego systemu trakcji elektrycznej. Elektrownie wraz z urządzeniami służącymi do przesyłania i do odpowiedniego przekształcania prądu stanowią układ zasilania trakcji elektrycznej. Układ zasilania zależy od systemu elektryfikacji linii kolejowych. Najbardziej rozpowszechnione są system prądu stałego oraz system prądu przemiennego jednofazowego o częstotliwości 50 lub 16 2/3Hz. W PKP wykorzystywany jest wyłącznie system prądu stałego. W układzie zasilania trakcji elektrycznej prądu stałego (rys. 1)
energia elektryczna dla trakcji płynie z elektrowni do podstacji trakcyjnej mieszczącej się w pobliżu toru kolejowego. Głównym zadaniem podstacji jest przekształcenie prądu przemiennego na prąd stały. Przekształcenie to odbywa się za pomocą urządzeń zwanych prostownikami.
Z podstacji energia elektryczna prądu stałego o napięciu 3000 V dopływa do przewodów zawieszonych wzdłuż toru kolejowego. Doprowadzenie to wykonane jest krótkimi liniami napowietrznymi lub kablowymi, zwanymi zasilaczami. Z przewodu jezdnego energia elektryczna płynie przez odbierak (pantograf) do silników lokomotywy elektrycznej (zespołu trakcyjnego), gdzie zamieniając się na energię mechaniczną – wprawia w ruch pojazd trakcyjny. Od silników prąd elektryczny płynie przez zestawy kołowe, szyny i przyłączone do nich przewody powrotne z powrotem do podstacji trakcyjnej. Zespół przewodów zawieszonych nad torami oraz szyny toru kolejowego, którymi prąd powraca do podstacji trakcyjnej, nazywany jest siecią trakcyjną. Sieć trakcyjna, stosowana w PKP (rys. 2),
ma przewód jezdny zawieszony nad główką szyny na wysokości normalnej 5600 mm (wielkość “h” na rys. 2).
Pod wiaduktami, mostami, kładkami itp. wysokość zawieszenia przewodu jezdnego jest mniejsza, z tym że wielkość 4900 mm (wyjątkowo 4850 mm) jest wielkością graniczną. Wynika to z konieczności zachowania bezpiecznego odstępu, który wynosi 200 mm, pomiędzy przewodem pod napięciem a taborem. Nad niektórymi torami postojowymi i ładunkowymi oraz w obrębie elektrowozowni przewody jezdne zawiesza się na wysokości 6100 mm w celu ułatwienia prac na górnych częściach taboru i ładunków przy wyłączonej spod napięcia sieci.
Konstrukcje wsporcze (słupy) sieci trakcyjnej ustawiane są w ściśle określonej odległości od toru. Odległość na osi toru do krawędzi słupa na odcinkach prostych torów szlakowych wynosi 2500 mm (wielkość “a” na rys. 2), a na odcinkach prostych na stacjach co najmniej 2200 mm. Na łukach odległości te są większe, zgodnie z tablicą zwiększania skrajni na łukach. Konstrukcje wsporcze posadowione w peronach ustawiane są, z uwagi na bezpieczeństwo podróżnych, w odległości co najmniej 3000 mm od osi toru.
Sieć trakcyjna wyposażona jest w odpowiednie środki ochronne, mające na celu zabezpieczenie przed porażeniem prądem elektrycznym w przypadku uszkodzenia izolacji. W tym celu stosuje się metaliczne łączenie przewodami o odpowiednio dobranym przekroju wszystkich konstrukcji wsporczych z szynami toru kolejowego. Te połączenia nazywane są uszynieniami. W przypadku uszkodzenia izolatora, oddzielającego od konstrukcji wsporczej przewody zawieszone na wysięgu, prąd płynący z podstacji dostaje się poprzez sieć jezdną, uszkodzony izolator, konstrukcję wsporczą i uszynienie ochronne do szyn, a nimi i przewodem powtórnym wraca do podstacji. Ponieważ w tym przypadku prąd jest bardzo duży (zwarcie elektryczne), urządzenia zabezpieczające w podstacji spowodują samoczynnie natychmiastowe przerwanie prądu. W razie braku uszynienia prąd musiałby płynąć częściowo przez ziemię i mógłby nie osiągnąć wielkości potrzebnej do zadziałania urządzeń zabezpieczających w podstacji. W przypadku dotknięcia przez kogokolwiek słupa trakcyjnego z uszkodzonym izolatorem, przechodzenia w jego pobliżu lub dotykania szyn toru kolejowego na przyległych odcinkach nastąpiłoby porażenie prądem elektrycznym.
Z tych samych względów uszynianiu ochronnemu podlegają także inne metalowe konstrukcje znajdujące się w odległości mniejszej niż 5 m od osi toru zelektryfikowanego. Są to np. semafory, tarcze ostrzegawcze, szafy przytorowe, żurawie wodne oraz wiadukty, mosty i kładki, pod którymi przeprowadzona jest sieć trakcyjna, jeśli mógłby upaść na nie przewód sieci trakcyjnej w przypadku zerwania się.
W celu zmniejszenia oporu elektrycznego, szyny w miejscach ich mechanicznego połączenia (na stykach) zaopatrzone są w specjalne łączniki szynowe. Konieczność stosowania łączników wynika z niedostatecznej przewodności śrubowych złączek szynowych. Łącznik szynowy wykonany jest z linki miedzianej, przyspawanej swymi końcami do główek szyn, z obu stron styku. Niezależnie od elektrycznego łączenia szyn na stykach, dla uzyskania równomiernego rozpływu prądu w obu tokach szyn, stosuje się elektryczne połączenia międzytokowe.
Na liniach dwutorowych łączy się także łącznikami międzytorowymi szyny różnych torów. Na torach wyposażonych w urządzenia elektrycznej blokady liniowej łączniki międzytokowe i międzytorowe zastąpione są połączeniami dławików torowych. Niezależnie od uszynień ochronnych na liniach zelektryfikowanych stosowane są także inne dodatkowe środki zapobiegające porażeniu prądem elektrycznym, do których zalicza się:
– tablice i znaki przeznaczone do ostrzegania ludzi o grożącym niebezpieczeństwie. Tablice i znaki rozmieszczone są w miejscach dostępnych dla osób postronnych,
– osłony stosowane na mostach, wiaduktach i kładkach, pod którymi przechodzi sieć trakcyjna.
Zadaniem osłon jest ochrona ludzi przebywających na budowlach od przypadkowego dotknięcia się do części sieci trakcyjnej będących pod napięciem.
PODSTAWOWE ZASADY BEZPIECZEŃSTWA PRACY NA TORACH
Przewody sieci trakcyjnej, zawieszone nad torami kolejowymi oraz wysięgniki, na których są one zamocowane, należy traktować zawsze jak urządzenia czynne, tj. znajdujące się pod wysokim napięciem.
Dlatego też do czasu wyłączenia napięcia i uzyskania zgody służby elektroenergetycznej PKP na prowadzenie robót na torze zelektryfikowanym należy przestrzegać następujących zasad bezpieczeństwa:
* Nie wolno dotykać przewodów trakcyjnej sieci jezdnej, wysięgników, izolatorów i różnych urządzeń połączonych elektrycznie z tymi przewodami oraz nadmiernie zbliżać się do tych części. Nie wolno również dotykać przewodów, izolatorów, wysięgników itp. jakimikolwiek przedmiotami i narzędziami nie przystosowanymi do posługiwania się nimi przy elektrycznych urządzeniach wysokiego napięcia. Przedmiotów tych nie wolno też zbytnio zbliżać do przewodów, wysięgników itp. Odległość bezpieczna wynosi 1,5 m (rys. 3),
przekroczenie jej jest wysoce niebezpieczne z uwagi na możliwość zaistnienia nieprzewidzianych okoliczności, jak na przykład utrata równowagi, nagłe opuszczenie się przewodu jezdnego wskutek zerwania się wieszaka, przesunięcie się przedmiotu trzymanego przez osobę pracującą itp.
*Zabrania się wchodzić na konstrukcje wsporcze (słupy), na których zawieszone są przewody trakcyjnej sieci jezdnej.
* Niedozwolone jest kierowanie na części trakcyjnej sieci jezdnej pod napięciem strumienia wody i innych płynów przewodzących prąd elektryczny.
* Nie wolno dotykać bez potrzeby konstrukcji wsporczych sieci trakcyjnej (słupów) i przewodów, za pomocą których te konstrukcje są uszynione.
Przy wykonywaniu czynności związanych z obsługą i naprawami pojazdów trakcyjnych, ciężkich pojazdów pomocniczych, wagonów, maszyn do utrzymania nawierzchni kolejowej, dźwigów kolejowych oraz przy załadunku i wyładunku wagonów odkrytych, podczas konwojowania wagonów, pociągów należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa, mających na celu zapobieżenie zbytniemu zbliżaniu się do sieci trakcyjnej.
* Nie wolno wchodzić na dach pojazdu, budkę maszynisty (operatora maszyny), przedział silnikowy, kocioł i tender (rys. 4)
oraz na inne części pojazdu lub maszyny znajdującej się powyżej 2 m, licząc od powierzchni tocznej szyn jezdnych, z wyjątkiem miejsc osłoniętych, specjalnie wyznaczonych do przebywania ludzi – np. kabina maszynisty lub operatora.
* Niedozwolone jest posługiwanie się długimi narzędziami w sposób umożliwiający dotknięcie przewodów trakcyjnej sieci jezdnej i wysięgników lub zbliżanie do nich narzędzi na odległość mniejszą niż 1,5 m.
* Niedopuszczalne jest zatrzymywanie parowozu kominem a pojazdu spalinowego dyszą wylotową bezpośrednio przy słupie, na którym zawieszone są przewody sieci trakcyjnej oraz pod izolatorami znajdującymi się w tych przewodach (rys. 5).
Gazy spalinowe powodują szybkie zanieczyszczenie powierzchni izolatorów, co może doprowadzić do ich zniszczenia i opadnięcia przewodów na tabor. Również ujemny wpływ na izolatory ma wysoka temperatura gazów spalinowych.
*Nie wolno wchodzić na dachy wagonów towarowych i osobowych, cysterny, pojemniki przewożone na odkrytych wagonach, ładunki o wysokości całkowitej przekraczającej l m, licząc od podłogi wagonu, oraz wchodzić i przebywać na pomoście budki hamulcowej, jeśli jest on wyniesiony na wysokość większą niż l m ponad poziom podłogi wagonu (rys. 6).
Jeżeli rodzaj robót wymaga zbliżenia się-na odległość poniżej 1,5 m – do części sieci będących pod napięciem, wówczas napięcie musi być bezwzględnie wyłączone, a sieć uszyniona za pomocą specjalnych uszyniaczy ochronnych z obu stron miejsca pracy. Wyłączenia napięcia i uszynienia sieci w miejscu pracy wymagają zwłaszcza następujące roboty:
* Ustawianie lub demontaż bezpośredniego przy zelektryfikowanym torze wszelkiego rodzaju słupów, gdy całkowita ich wysokość, zwiększona jest o 1,5 m, przekracza odległość pomiędzy poziomem toru a przewodem jezdnym sieci trakcyjnej (rys. 7).
Ma to na celu zabezpieczenie pracownika od porażenia prądem w przypadku, gdy słup w czasie ustawiania lub demontażu osunie się na ziemię.
* Montaż lub demontaż nad siecią trakcyjną mostów, bramek (np. semaforów), konstrukcji kładek i wiaduktów, jeśli pomiędzy tymi częściami a siecią nie zostały wcześniej zbudowane specjalne szczelne i uszynione osłony.
* Naprawa i konserwacja – np. malowanie dolnych części wiaduktów i kładek, pod którymi przebiega sieć trakcyjna.
* Budowa i demontaż nad siecią trakcyjną elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych linii napowietrznych (rys. 8).
* Praca dźwigu ustawionego na zelektryfikowanym torze (rys. 9).
Jeśli dźwigiem podnoszone są przedmioty znajdujące się na torze sąsiednim lub w jego pobliżu, to wówczas sieć trakcyjna, zawieszona nad tym torem, również musi być wyłączona spod napięcia i uszyniona z obu stron.
* Praca na górnych częściach pojazdów trakcyjnych i pomocniczych, ciężkich maszyn, wagonów, cystern i ładunków przewożonych na wagonach (rys. 10).
* Gaszenie pożarów pod siecią trakcyjną i w jej pobliżu (rys. 11),
jeżeli do tłumienia pożaru stosuje się wodę lub inne środki nie przeznaczone do gaszenia urządzeń elektrycznych. Należy także zwracać uwagę na to, aby strumień wody lub innego czynnika gaszącego nie był skierowany na sieć trakcyjną torów sąsiednich, która jest pod napięciem. W przeciwnym wypadku sieć trakcyjna toru sąsiedniego także powinna być wyłączona spod napięcia i uszyniona.
POSTĘPOWANIE W CELU UZYSKANIA WYŁĄCZENIA NAPIĘCIA
W przypadku konieczności wyłączenia napięcia z sieci trakcyjnej dla bezpiecznego wykonania robót jednostka służbowa (przedsiębiorstwo), a w wypadkach nagłych pracownik kierujący robotami, maszynista, kierownik pociągu lub inny odpowiedzialny pracownik, powinni fakt ten zgłosić właściwemu terytorialnie oddziałowi zasilania elektroenergetycznego. W przypadkach nagłych – uszkodzenie, pożar lub wypadek – żądanie wyłączenia napięcia może być skierowane bezpośrednio do dyżurnego elektromontera najbliższej podstacji trakcyjnej.
W tych przypadkach oddział zasilania elektroenergetycznego (dyspozytor zasilania elektroenergetycznego) spowoduje wyłączenie napięcia z sieci i przydzieli pracownika, który zastosuje odpowiednie środki zabezpieczające (założy na przewody uszynienia ochronne z obu stron zamierzonego miejsca pracy i osygnalizuje miejsce pracy wskaźnikami “We”) i wskaże miejsca w sieci, do których zbliżać się nie wolno.
POSTĘPOWANIE W RAZIE ZERWANIA I OPADNIĘCIA PRZEWODU
W wypadku zerwania się przewodu sieci trakcyjnej miejsce takie należy osłonić zgodnie z przepisami sygnalizacji na PKP i niezwłocznie powiadomić o tym właściwego dyżurnego ruchu lub dyspozytora. Nie wolno dotykać zerwanego przewodu zwisającego nad torem lub leżącego na ziemi, albo na taborze oraz zbliżyć się do niego na odległość mniejszą niż 10 metrów (rys. 12).
Należy pamiętać, że pomimo zerwania się przewodu sieć trakcyjna może być pod napięciem, nawet wtedy, gdy zerwany przewód leży na torowisku. Do czasu przybycia pogotowia sieci trakcyjnej należy ostrzegać innych pracowników oraz osoby postronne o niebezpieczeństwie grożącym w razie zbliżenia się do miejsca, w którym nastąpiło zerwanie przewodu.
Jeżeli przewód opadł na ziemię, wówczas należy oddalić się od tego miejsca na bezpieczną odległość – 10 metrów – idąc drobnymi krokami lub posuwając się skokami na złączonych stopach. Zabezpiecza to przed porażeniem prądem, wywołanym zjawiskiem tzw. napięcia krokowego.
POSTĘPOWANIE PRZY PRZEWOŻENIU ŁADUNKÓW
Przy przewożeniu ładunków odkrytymi wagonami po torach zelektryfikowanych powinny być spełnione następujące warunki:
* Pomiędzy przewodami trakcyjnej sieci jezdnej pod napięciem a górną powierzchnią przesyłki powinien być zachowany odstęp ochronny co najmniej 200 mm (rys. 13).
* Dopuszczalne jest zmniejszenie tego odstępu do 150 mm pod warunkiem ograniczenia prędkości jazdy do 30 km/h.
* Przewożenie przesyłki przy odstępie niniejszym niż 150 mm wymaga wyłączenia napięcia z sieci trakcyjnej.
* Ładunki, których wysokość jest większa niż 4650 mm licząc od główki szyny, powinny być uszynione.
* Przedmioty metalowe, przewożone bez opakowania zabezpieczającego przed uszkodzeniem lub wpływami atmosferycznymi oraz metalowe opakowania ładunków, powinny być uszynione przez bezpośrednie metaliczne połączenie z wagonem (z ostojnicą, mostem nośnym, dźwigarem). Uszynienie wykonuje się z miedzianego przewodu o przekroju co najmniej 35 mm2, zaopatrzonego na końcach w zaciski śrubowe do połączenia z ładunkiem i z wagonem (rys. 14).
* Ładunki przewożone w opakowaniu z materiału innego niż metal powinny być uszynione przez nałożenie na ich górną powierzchnię osłony metalowej, np. siatki, połączonej przewodem miedzianym, o przekroju co najmniej 35 mm², z ostojnicą, mostem nośnym lub dźwigarem wagonu (rys. 14).
Uszynianie ochronne ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa przewozu ładunków, jak również bezpieczeństwa ludzi. Zabezpiecza przed porażeniem w razie dotknięcia do ładunku stykającego się z zerwanym przewodem sieci trakcyjnej.
Należy pamiętać o tym, że na liniach zelektryfikowanych przewody jezdne sieci trakcyjnej zawieszone są na różnych wysokościach ponad powierzchnią toczną szyn. Dlatego też przed wyekspediowaniem ładunku o przekroczonej skrajni wysokościowej należy każdorazowo porozumieć się z właściwą jednostką służby elektroenergetycznej, która poda dane i ustali warunki, jakie powinny być spełnione dla bezpiecznego przejazdu przesyłki.
POSTĘPOWANIE PRZY WYKONYWANIU ROBÓT TOROWYCH
Szyny toru zelektryfikowanego wykorzystane są do przepływu prądu trakcyjnego (tradycyjna sieć powrotna). Równocześnie z szynami połączone są elektrycznie wszystkie konstrukcje wsporcze, służące do zawieszania przewodów trakcyjnej sieci jezdnej. Dlatego też przy wykonywaniu robót związanych z utrzymaniem nawierzchni kolejowej, a zwłaszcza przy wymianie szyn, muszą być zastosowane środki, które podczas tych prac zapewnią przepływ prądu trakcyjnego. Najważniejszym środkiem jest stosowanie w czasie robót zastępczych połączeń obejściowych. Są to tymczasowe łączniki międzytokowe i obejściowe.
Połączenia zastępcze w rozebranym torze chronią przed ewentualnym wystąpieniem znacznych potencjałów elektrycznych miedzy ziemią a końcami szyn, co mogłoby zagrozić bezpieczeństwu pracujących ludzi.
Zakładanie tych połączeń potrzebne jest także do zabezpieczenia ludzi przed poparzeniem łukiem elektrycznym, który mógłby powstać podczas rozłączania toku szyn. Założenie połączeń zastępczych jest szczególnie potrzebne na odcinku, gdzie prąd trakcyjny płynie tylko przez jeden tok szyn – np. w sąsiedztwie zwrotnic. Tymczasowe łączniki międzytokowe i obejściowe wykonuje się z przewodu miedzianego (linki) o przekroju nie mniejszym niż 95 mm2 i powinien mieć na obu końcach zaciski śrubowe do łączenia ze stopkami szyn kolejowych.
Połączenia zastępcze, założone na czas robót, mogą być usunięte dopiero po ułożeniu nowej szyny i połączeniu jej złączkami z szynami sąsiednimi. Zasady stosowania połączeń zastępczych w czasie robót związanych z utrzymaniem nawierzchni kolejowej są następujące:
* Przy wymianie pojedynczej szyny powinny być założone dwa tymczasowe łączniki miedzytokowe, łączące dwa toki szyn danego toru z obu stron wymienianej szyny (rys. 15).
* Przy wymianie szyny w toku, który sąsiaduje z tokiem izolowanym, nie przewodzącym prądu trakcyjnego, powinien być założony łącznik obejściowy, przyłączony z obu stron szyny, która ma być wymieniana (rys. 16).
* Przy jednoczesnym wymienianiu pojedynczych szyn w dwóch tokach, należy z obu stron wymienianych szyn założyć tymczasowe łączniki miedzytokowe. Tor należy połączyć łącznikiem obejściowym, przyłączonym do szyn jednego z toków po obu stronach odcinka wymienianych szyn (rys. 17).
* Przy ciągłej wymianie nawierzchni sieć trakcyjna danego toru powinna być wyłączona spod napięcia. Z obu stron wymienianego odcinka nawierzchni powinny być założone tymczasowe łączniki międzytokowe. W tych miejscach sieć trakcyjna powinna być też uszyniona za pomocą przenośnych uszyniaczy ochronnych (rys. 18).
Niekiedy do wymienianej szyny dołączony jest przewód uszyniający konstrukcję wsporczą sieci trakcyjnej lub konstrukcję zawieszenia sieci pod wiaduktem czy w tunelu. Wówczas przed rozpoczęciem wymiany szyn bezwzględnie należy zmontować tymczasowy przewód uszyniający, jednym końcem dołączony do tej konstrukcji, drugim zaś do szyny poza odcinkiem wymienianym lub do szyny drugiego toku tego toru. Przewód uszyniający powinien być wykonany z linki miedzianej o przekroju co najmniej 50 mm² (rys. 19).
Tymczasowego uszynienia nie wolno przyłączyć do toku izolowanego. Uszynienia tymczasowego nie trzeba zakładać wtedy, gdy na czas robót sieć trakcyjna została wyłączona spod napięcia – np. ciągła wymiana nawierzchni.
* Jeżeli do wymienianej szyny dołączony jest kabel powrotny podstacji trakcyjnej lub kabel uszyniający kabinę sekcyjną – szyny nie wolno wymienić bez zgody oddziału zasilania elektroenergetycznego oraz bez jego nadzoru. Wszystkie urządzenia, maszyny i sprzęt, jak kafary, palownice, betoniarki itp., ustawione na czas pracy w odległości mniejszej niż 5 m od części sieci trakcyjnej będących pod napięciem., muszą być trwale uszynione (połączone z szynami toru zelektryfikowanego) za pomocą przewodów miedzianych o przekroju 70 mm². Połączenia uszyniające powinny być przed przystąpieniem do pracy każdorazowo sprawdzane. Pracownikom obsługującym maszyny nie wolno zbliżać się do części sieci będących pod napięciem na odległość mniejszą niż 1,5 m. W razie potrzeby powinny być stosowane osłony i ogrodzenia uniemożliwiające pracownikom zbliżenie się do sieci trakcyjnej na niebezpieczną odległość.
PIERWSZA POMOC
W każdym wypadku porażenia prądem elektrycznym należy jak najszybciej wezwać lekarskie pogotowie ratunkowe. Trzeba pamiętać, że każda minuta opóźnienia pomocy zmniejsza szansę uratowania życia ludzkiego. Opóźnienie w rozpoczęciu ratowania lub nieumiejętne niesienie pomocy mogą spowodować śmierć porażonego.
Dlatego też, do czasu przybycia lekarza, poszkodowanemu musi być udzielona pierwsza pomoc przez osoby obecne w miejscu wypadku. Podstawowe czynności ratownictwa porażonych polegają na:
* uwolnieniu porażonego spod działania prądu, jeśli zachodzi tego potrzeba,
* zastosowaniu natychmiast sztucznego oddychania, najlepiej metodą usta-usta, jeżeli porażony jest nieprzytomny, ma słaby albo nieregularny oddech lub gdy nie oddycha. Jak najszybsze uwolnienie porażonego spod działania prądu jest pierwszą, niezwykle ważną czynnością. Im dłużej bowiem prąd przepływa przez ciało człowieka, tym porażenie będzie cięższe.
Sztuczne oddychanie należy stosować jak najszybciej po uwolnieniu porażonego spod działania prądu, dlatego że ciężkie omdlenie, mające charakter śmierci pozornej, szybko przechodzi w stan śmierci rzeczywistej.
W celu uwolnienia porażonego, który styka się z przewodem itp. będącym pod napięciem, trzeba natychmiast o zaistniałym wypadku poinformować dyspozytora zasilania elektroenergetycznego lub elektromontera dyżurnego najbliższej podstacji trakcyjnej, korzystając z wszelkich dostępnych środków łączności. Należy bezwzględnie określić miejsce wypadku, tj. numer toru, nazwę szlaku, stacji lub łącznicy oraz kilometr linii kolejowej.
Do czasu uzyskania potwierdzenia o wyłączeniu sieci spod napięcia, w żadnym wypadku nie wolno dotykać się i nadmiernie zbliżać się do porażonego, którego ciało styka się z częściami sieci trakcyjnej, będącymi normalnie pod wysokim napięciem. Dotykając porażonego pozostającego pod napięciem, ratownik sam może ulec śmiertelnemu porażeniu.
Jeżeli porażony znajduje się w odległości mniejszej niż 1,5 m od części będącej pod napięciem, lecz nie dotyka się do niej, to zbliżenie się do niego w celu udzielenia pomocy również wymaga wyłączenia napięcia z uwagi na bezpieczeństwo ratownika. Tylko osoby o odpowiednich kwalifikacjach i dysponujące specjalnym sprzętem ochronnym mogą uwalniać porażonego spod napięcia innymi sposobami (np. oddzielenie za pomocą narzędzi izolowanych lub wyłączenie napięcia przez spowodowanie zwarcia). Wyłączenie napięcia nie jest konieczne wtedy, gdy porażony znajduje się w odległości większej niż 1,5 m od sieci trakcyjnej, przewodów i ich osprzętu. Przy ewakuacji poszkodowanego poza obszar zagrożenia, w celu udzielenia pierwszej pomocy, ratownik musi akcję tę przeprowadzić w taki sposób, aby nie dotknął się lub nie zbliżył nadmiernie do części będącej pod napięciem (rys. 20).
Jeżeli przewód sieci trakcyjnej jest zerwany i dotyka ziemi, a porażony znajduje się w odległości mniejszej niż 10 m od miejsca zerwania, należy pamiętać, aby przy zbliżaniu się do poszkodowanego, a następnie przy wynoszeniu go z miejsca zagrożenia, stąpać drobnymi krokami, tak aby stopy były stale jedna tuż przy drugiej. Zapobiega to porażeniu “napięciem krokowym” (rys. 21).
Po przeniesieniu porażonego w miejsce bezpieczne, należy natychmiast przystąpić do stosowania sztucznego oddychania, jeśli poszkodowany wykazuje uprzednio omówione objawy. Sztuczne oddychanie daje rezultat niekiedy dopiero po kilku godzinach stosowania. Nie należy więc zrażać się nawet długim brakiem rezultatu i kontynuować sztuczne oddychanie aż do przybycia lekarza. Rzeczywistą śmierć porażonego może stwierdzić tylko lekarz.
Znane są wypadki, że porażonych nie dających oznak życia, uratowano dopiero po kilku godzinach sztucznego oddychania. Podczas wykonywania zabiegu sztucznego oddychania trzeba obserwować twarz poszkodowanego. Jeżeli zacznie on poruszać wargami lub powiekami albo wykonuje krtanią ruch połykania, to wtedy należy przekonać się, czy może on już samodzielnie oddychać. Nie wolno stosować sztucznego oddychania od chwili, gdy poszkodowany zaczyna oddychać samodzielnie i równomiernie.
Nie wolno podawać porażonemu do wąchania żadnych środków cucących. Gdy porażony jest już zupełnie przytomny, wskazane jest podawać mu łyżeczką ciepłą herbatę lub kawę. Należy prowizorycznie opatrzyć ewentualne uszkodzenia ciała porażonego (oparzenia, rany, złamania). Na miejsca poparzone łukiem elektrycznym lub przepływem prądu elektrycznego – z wyjątkiem oparzeń oczu – należy jako prowizoryczny opatrunek nałożyć suchą gazę sterylizowaną lub czystą płócienną chusteczkę i po nałożeniu na wierzch waty miejsce to zabandażować – nie za mocno.
Rany spowodowane oparzeniem nie wolno dotykać rękami, przemywać, smarować maściami lub zasypywać zasypkami. Właściwe leczenie poparzeń powinno być przeprowadzane w szpitalu. Przy oparzeniu oczu łukiem elektrycznym należy nałożyć kompres z roztworu kwasu borowego i jak najprędzej przewieźć poszkodowanego do lekarza. sterylizowaną lub czystą płócienną chusteczkę i po nałożeniu na wierzch waty miejsce to zabandażować – nie za mocno. Rany spowodowane oparzeniem nie wolno dotykać rękami, przemywać, smarować maściami lub zasypywać zasypkami. Właściwe leczenie poparzeń powinno być przeprowadzane w szpitalu. Przy oparzeniu oczu łukiem elektrycznym należy nałożyć kompres z roztworu kwasu borowego i jak najprędzej przewieźć poszkodowanego do lekarza.
